لزوم احترام به پدر و مادر

در این جا به قدر مجال در دو جهت بحث می نماییم:

١. نیکویی به پدر و مادر، که تذکر به این مطلب از ضروریات جامعه ی فعلی است.

٢. دوری از عاق والدین، که مراد از آن ظلم فرزند به پدر و مادر بوده و نهی کردنـش، از ضروریات اجتماع می باشد.

در مورد اول خداوند خالق جن و انس و زمین و آسمان است و فرامینش در قالب وحی قرآنی و دستورات شارع اقدس اسلام توسط پیامبر (ص) و ائمه ی معصومین (ع) ابلاغ گردیده در کلام الله مجید می فرماید:

*وَ قَـَضی رَبٌّکَ ألاّتَعبُدُ و إلاّ إیّاه و بالوالدین ِ إحساناً ...*

*و پروردگارت حکم فرمود که غیر او را پرستش نکنند و به پدر و مادر نیکی نمایند.* (سوره اسراء، آیات ٢٣-٢٥)

هم چنین در جای دیگر آمده است:

*وَ وَصَیّنا الانسانَ بـِوالدَیهِ حَمَلَتهُ اُمُّهُ وَهناً عَلی وَهن ٍ وَ فِصالُهُ فی عامین أن اشکُرلِی و لَوالدیک إلیَّ المَ صِیرُ ...*

*و ما به انسان سفارش کردیم که در حق پدر و مادر خود نیکی کند، خصوصاً مادر که برداشت او را در حالت سستی و او را از شیر گرفت در مدت دو سال پس شکر کن مرا و پدر و مادر خود را که بازگشت خلق به سوی من است.* (سوره لقمان، آیه ١٤)

البته در این مورد احادیث بسیاری نیز آمده است. به عنوان مثال:

محمد بن مروان از حضرت امام جعفر صادق (ع) روایت می کند که فرمود: مردی خدمت پیامبر (ص) آمد و عرض کرد، ای رسول خدا! مرا وصیتی بفرما.

حضرت محمد (ص) فرمودند: به خدا شرک نیاوری هر چند به آتش سوزانده شوی و مورد عذاب قرارگیری در حالی که قلب تو به ایمان اطمینان دارد. و در مورد پدر و مادرت پس آن ها را اطاعت کن و به ایشان نیکی نما، خواه زنده باشند یا مرده و اگر پدر و مادرت تو را امر کردند که از خانواده ات و مالت دست برداری این کار را انجام بده که این کار از ایمان توست.

در این مورد منصور بن حازم هم می گوید: به حضرت صادق (ع) عرض کردم که کدام یک از اعمال افضل است؟ ایشان فرمود: به جا آوردن نماز اول وقت و نیکی به پدر و مادر و جهاد در راه خدا.

هم چنین حضرت موسی بن جعفر (ع) نیز فرموده اند: مردی از رسول خدا (ص) درباره ی حق پدر بر فرزند سوال نمود. ایشان فرمودند: این که پدر را به اسم صدا نزند و جلوتر از او راه نرود و پشت سر او ننشیند و کاری نکند که مردم به او بد گویند.

محمد بن مروان نیز از طرف حضرت صادق (ع) نقل می کند که فرمودند: چه چیزی مانع می شود که مردی از شماها به پدر و مادر خویش چه در زنده بودن یا پس از وفات آن ها نیکویی کند یعنی برای شان نماز بخواند، از طرف شان صدقه بدهد، به حج برود و روزه بگیرد تا هر چه کرده، ثوابش برای آن ها باشد و مانندش نیز برای خود او محاسبه شود و خدای عزّوجّل به وسیله احسان هر کس خیر و فراوانی را برایش زیاد گرداند.

پس با این اوصاف و با این همه سفارشی که در آیات و احادیث و روایات متعدد آمده آیا باز فرزندان می توانند با پدر و مادر خود مخالفت نمایند؟!

در این مورد مرحوم محقق اردبیلی قدس سره نیز می گوید: عقل و نقل بر حرمت پدر و مادر دلالت دارد و از آیات و اخبار هم وجوب متابعت و اطاعت از پدر و مادر فهمیده می شود و بعضی از علما نیز به این وجوب تصریح کرده اند.

مرحوم شهید رحمه الله (ع) نیز در کتاب قواعد خود آورده است: "شکی نیست که هر چیزی که برای اجانب و اشخاص غیر حرام و یا واجب است برای پدر و مادر بر عکس می باشد" پس اطاعت از آن ها در بسیاری از امور لازم می نماید از قبیل:

١. سفر مباح و هم چنین سفر مستحب بدون اجازه آن ها حرام می شود.

٢. اطاعت از پدر و مادر در هر کاری واجب است، هر چند که آن کار شبهه ناک باشد. پس اگر پدر و مادر فرزند را به خوردن چیز شبهه ناک دعوت کنند باید بخورد؛ زیرا اطاعت آن دو واجب و ترک خوردن شبهه ناک مستحب است.

٣. اگر پدر و مادر فرزند را به کاری امر کردند و وقت نماز رسیده باشد باید نماز را به تاخیر اندازد و آن ها را اطاعت نماید.

٤. پدر و مادر می توانند در بعضی از اوقات فرزند را از نماز جماعت منع کنند.

٥. اگر جهاد با دشمن واجب تعیینی نباشد پدر و مادر می توانند فرزند خود را از آن کار مانع شوند.

٦. قول اقرب به واقع این است که در صورت وجوب کفایی جهاد، پدر و مادر می توانند فرزند را از شرکت در آن منع نمایند در صورتی که، بدانند یا ظن داشته باشند که دیگری به جای آن ها در جهاد شرکت می کند.

٧. اگر فرزند در حال خواندن نماز نافله باشد و پدر و مادر او را صدا بزنند باید نماز خود را قطع کند چون روایات صریح بر این عمل دلالت دارد.

٨. فرزند باید روزه مستحب را ترک نماید مگر این که پدر اجازه دهد ولی برای اجازه مادر نصی پیدا نشد.

منابع این نوشتار محفوظ است.